De statistieken van de afgelopen boekenbeurs leverden nogmaals het bewijs. Kookboeken blijven als zoete broodjes over de toonbank gaan. Geen wonder dus geen enkel uitgevershuis deze winstgevende, culinaire boot nog wil missen. Alleen al in ons taalgebied verschenen dit- bijna afgelopen- jaar ongeveer tien nieuwe Nederlandstalige kookboeken per week.
Het kan natuurlijk niet anders: tussen de pakweg vijfhonderd nieuwe Nederlandstalige kookboeken van 2013 schuilt veel zoutloze troep. Zoutloos, dat zijn voor ons boeken die snel en slordig zijn gemaakt. Waarvan de vertaling niet klopt, de receptuur en terminologie vol gaten zitten, de fotografie niet met de inhoud versmelt, de inhoud ondergeschikt is aan de verpakking en/of aan de bekende naam, de vorm uit een voorgekauwd format bestaat, in de tekst niet geringste passie voor proza noch voor gastronomie en culinaire traditie schemert, … Kortom: zoutloze boeken zijn boeken zonder ziel.
Onze favoriete top 15 heeft niet de pretentie een exhaustieve lijst van de beste Nederlandstalige kookboeken van 2013 te zijn. Onze selectie is deskundig maar subjectief.
Dit is hoe we te werk gingen. De boeken die na de eerste keuring werden geselecteerd, werden een tweede en derde keer, en volgens vastgelegde criteria, gelezen en beoordeeld. Criteria waren onder andere: wat leert dit kookboek ons bij, is de fotografie geloofwaardig, zijn de ingrediënten eenvouidg verkrijgbaar, geeft de tekst blijk van zowel prozaïsch als van culinair talent, hoe hoog scoort de leesbaarheid, … Twee externe, keukendeskundige panelleden analyseerden en verifieerden tenslotte de technische inhoud – dat zijn de recepten.
Onze werkwijze wees al gauw uit dat we vielen voor boeken waarin het hart niet uitsluitend voor receptuur klopt, maar waarin ook verhalen leven. Ware vakliefde laat zich niet in lijstjes gieten, maar heeft anekdotes en rechtgeaarde tips nodig die op diepe kennis zijn gestoeld. Een goed kookboek is daarom vergelijkbaar met een goede leraar. Het weet het verhaal op vanzelfsprekende, gevatte en passionele wijze in een grotere context te verankeren. Historisch bewustzijn en een neus voor de toekomst gaan hand in hand. Ook dit: soms duurt het jaren voor de waarde van een leraar – of een boek – tot je doordringt en zich aan je openbaart. Van deze reserve zijn we ons bewust. Ook beseffen wij dat deze selectie niet alle keukens van de wereld dekt: de betere Nederlandstalige kookboeken van dit jaar belichten klaarblijkelijk vooral de Westerse keuken en het Midden-Oosten. De invloed van Engeland (lees: BBC en andere Britse tv-zenders) is – net zoals in alle andere culturele domeinen – al te invloedrijk aanwezig. De doorgaans kwaliteitsvolle maar eenzijdig Angelsaksische televisie van de andere kant van het kanaal bepaalt ons kookboekenlandschap. En dus onze keuken. Zelfs de keuken van andere landen en streken (Spanje, Venetië, het Midden-Oosten, …) stroomt via de Angelsaksische wereld naar ons toe, en komt dus uit de tweede tot derde hand. Dat is bijzonder treurig binnen een gemeenschap die zich Europa noemt en zich op haar veelzijdigheid beroept. De Angelsaksische boeken lonen de moeite. Maar hun dominantie sneeuwt andere talen, keukens, landen, auteurs, … helemaal onder. Onbegrijpelijk dat Europa dit, op vele vlakken, zomaar laat gebeuren.
Het gros van de kookboeken – die van dertien in een dozijn –doorstond de eerste ronde van onze werkwijze niet. De reden is simpel: volgens ons voegen ze niets toe aan het bestaande landschap. Integendeel. Meer dan eens zijn ze een blaam op wat al bestaat. Daarnaast: hoeveel pasta – en/of groentekookboeken hoeft een mens te bezitten als hij de klassiekers al heeft? Hoeveel werken bieden een meerwaarde op Larousse en consoorten? Heeft de amateurkokende lezer baat aan de zoveelste Gordon Ramsey als hij al over diens voormalige werken beschikt en als Ramseys recepten ook op youtube raadpleegbaar zijn?
Voor alle duidelijkheid: hippe dieetboeken werden van meet af aan buiten beschouwing gelaten. En werken vol gastronomische pretentie sneuvelden vanzelf. Ook een groot deel van de boeken van bekende en minder bekende tv-chefs – uit binnen-en buitenland – hielden geen stand; ze blijken vooral een vleesgeworden personencultus te zijn, en veroorzaken slechts een indigestie.
Aan deze uitgevers willen we vast ook noot voor een smaakvoller 2014 serveren. Vernieuw de sector. Wees Europees en werelds, in plaats van in te zetten op de risicoloze, bekende chefs van de UK. En verder: maak korte metten met de soms lachwekkende dankbetuigingen achterin in het boek , meermaals enkele pagina’s lang. Pathetiek komt appetijt zelden ten goede, en in een kookboek hoeft heus geen Oscarspeech te staan. Ook lijkt het moment hoogrijp om kookboeken – naast hun papieren en verhalende vorm – met multimediale middelen te verrijken. Korte filmpjes waarin ingrediënten en bereidingswijzen worden getoond, komen een hobbykok ten goede. Apps met recepten eveneens. Het is opvallend dat het gros van de commerciële kookboeken nog altijd op dezelfde formule is gestoeld: recept links, foto rechts. Minestrone, de culinaire uitgeverij van Vlaanderen, is de enige die verder – digitaler – durft te denken en te gaan en met boeken jongleert zoals chefs met hun ingrediënten.
